Historijski razvoj Odsjeka za fizike
Fizika se prije osnivanja Prirodno-matematičkog fakulteta Sarajevo kao glavni predmet izučavala unutar Grupe fizika na Filozofskom fakultetu u Sarajevu u okviru Prirodno-matematičkog odsjeka. Studij je trajao osam semestara unutar kojih je bilo predviđeno polaganje 20, uglavnom dvosemestralnih predmeta, i diplomski rad. Pored obaveznih baznih matematičkih predmeta, kao što su Matematička analiza I, Matematička analiza II i Linearna algebra, slušaju se i predmeti Nacrtna geometrija i Račun vjerovatnoće i statistika. Što se tiče predmeta iz oblasti fizike, slušaju se predmeti Mehanika, Opšta fizika, Uvod u fizička mjerenja, Fizikalna tehnika, Viši fizikalni praktikum, Elektronika, Teoretska fizika, Odabrane oblasti fizike I, II i III te Seminar fizike.
Odsjek za fiziku (prvobitno Grupa fizika) nastaje kao odsjek na Prirodno-matematičkom fakultetu nakon izdvajanja prirodno-matematičkih nauka iz Filozofskog fakulteta u Sarajevu 1960. godine.
Nastava se odvijala po stepenima. Prvi stepen je bio dvogodišnji studij, a Grupa fizika je imala zajednički studij I stepena sa Grupom matematika. II stepen je podrazumijevao nastavak studiranja nakon položenih svih predmeta sa I stepena te ukupno (sa prvim stepenom) traje četiri godine, a Grupa fizika je imala dvije varijante: fizika i matematika – nastavnički smjer te fizika i matematika – laboratorijsko-istraživački smjer.
Uvode se novi predmeti: Uvod u nuklearnu fiziku, Atomska fizika, Fizika čvrstog stanja, Istorija fizike. Već slijedeće godine nastaju zasebni smjerovi: Fizika – opšti smjer i Fizika – nastavnički smjer, kao četverogodišnji studij te postoji nastava I stepena kao samostalna cjelina na nastavničkom smjeru u trajanju od dvije godine, pored nastavničkog smjera matematika s fizikom.
Umjesto predmeta Teorijska fizika uvodi se više novih predmeta: Statistička fizika, Teorija elektromagnetnog polja, Teorija relativnosti, Kvantna mehanika, Kvantna teorija polja i Teorija gravitacionog polja, a posljednja dva prvo kao izborni predmeti.
Uvodi se i nastava III stepena nakon koje se stiče pravo na akademski stepen magistra.
Od 1971. god. predmet Kvantna teorija se razdvaja na Kvantnu mehaniku i Kvantnu teoriju polja. Prvi kompjuter koji je stigao na Odsjek za fiziku početkom sedamdesetih godina prošlog stoljeća bio je PDP-8/E sa 12-bitnim “riječima” (words), 4 Kw bazne memorije i proširenjem na ukupno 16 Kw. Već tada, u okviru predmeta Seminar, studenti zainteresirani za kompjuterske teme su mogli učiti o programiranju i izračunavanju.
Statutom Prirodno-matematičkog fakulteta Sarajevo iz 1979. god. uvode se novi predmeti: Astrofizika, Teorija gravitacije i opšta relativnost i Fizika elementarnih čestica. Polovinom osamdesetih godina prošlog stoljeća uvodi se, prvo kao izborni predmet, Kompjuteri u fizici (prof. dr. Zdravko Stipčević, asistent Kenan Suruliz). Tada je računar na Odsjeku bio Iris PC-16. Kasnije se plan četverogodišnjeg studija fizike nije suštinski bitnije mijenjao sve do uvođenja bolonjskog sistema studiranja.
Od 1992. godine postoje dvopredmetni nastavnički dvogodišnji smjerovi fizika – matematika, fizika – informatika i fizika – hemija. Nakon uvođenja bolonjskog sistema studiranja (2005/2006. god.), studenti općeg smjera mogu upisati studij tipa 4+1 i izabrati jedno od tri podusmjerenja: teorijska, eksperimentalna i medicinska radijaciona fizika. Studenti nastavničkog smjera do 2012. god. su mogli birati između studija tipa 3+2 i 4+1, a od 2012. godine i za nastavnički smjer postoji samo studij 4+1.
Od 2013. god. na Odsjeku za fiziku postoji i treći ciklus, i to u okviru doktorskog studija Prirodne i matematičke nauke u obrazovanju sa studijskim programima fizika u obrazovanju i teorijska fizika.
Na Odsjeku se 1966. god. formiraju dvije katedre:
- Katedra za eksperimentalnu fiziku,
- Katedra za teorijsku fiziku.
Ovim katedrama se 1971. god. dodaje i Kabinet za metodiku nastave fizike. Kasnije (1979. god.) se ove katedre preimenuju u Zavod za eksperimentalnu fiziku i Zavod za teorijsku fiziku, a osniva se i Zavod za primijenjenu fiziku. Na Odsjeku još postoje Kabinet za metodiku nastave fizike i Administrativno-bibliotekarska služba.
Takvo ustrojstvo ostaje do 2001. godine, od kada su u okviru Odsjeka slijedeće organizacione jedinice:
- Katedra za opću fiziku,
- Katedra za fiziku visokih energija,
- Katedra za fiziku kondenzovane materije,
- Katedra za atomsku, molekularnu i optičku fiziku,
- Kabinet za metodiku nastave fizike,
- Centar za primijenjenu fiziku,
- Računarski centar.
Osnivačem Odsjeka se smatra Branislav Galeb, koji je bio prvi šef Odsjeka, a i inicijator osnivanja Instituta za fiziku. Među prvim profesorima fizike na Odsjeku su i Krunoslav Ljolje, Dimitrije Čajkovski, Zdravko Stipčević, Fahrudin Kulenović, Nihad Hasić te Dušan Jurišić.
Nešto kasnije, u sklopu integracionih procesa na Univerzitetu u Sarajevu, na Odsjek dolaze Egvin Girt, Tamara Čajkovski, Nada Abasbegović, Azra Hujdur, Nadžida Vukotić, Stjepan Marić, Ivan Negovetić, Nada Marjanović-Gabela, Aleksandar Vrcelj i profesor Antun Tripalo, uglavnom sa Mašinskog i Građevinskog fakulteta.
Neki od ovih predavača ostaju na Odsjeku samo nekoliko godina. Elektroniku je predavao profesor Pavle Kaluđerčić. Nešto kasnije, Odsjeku se kao novi asistenti pridružuju i svršenici Odsjeka za fiziku Prirodno-matematičkog fakulteta Sarajevo Kenan Suruliz, Dušanka Hadžiahmetović, Mirsada Pirić te kasnije Tatjana Mihać, Gordana Knežević i Muhamed Busuladžić.
Nekoliko godina kao asistenti profesora Ljolje su na Odsjeku radili Josip Brana (kasnije izabran za docenta) i Slavenka Vobornik. Nakon prof. Kaluđerčića, osamdesetih godina elektroniku predaje prof. Nenad Tanović, a asistent na tom predmetu je Ljiljana Milošević.
U tom periodu vježbe su držali i Nenad Ilić i Damir Bečirević. Kao asistent i magistrand u Laboratoriju za fiziku metala dolazi Suada Sulejmanović. Elektroniku od 1992 do 1997. god. predaje prof. Dragoljub Milatović sa Elektrotehničkog fakulteta Univerziteta u Sarajevu.
U poslijeratnom periodu kao asistenti do odlaska na usavršavanje u SAD rade Abdel Isaković i Ilja Doršner. Kao asistent na Odsjek dolazi Zalkida Hadžibegović, i kasnije, Azra Gazibegović–Busuladžić. Dejan Milošević se na Odsjek vraća kao vanredni profesor 2000. god., a poslije toga kao asistenti dolaze Senad Odžak, Maja Đekić i Elvedin Hasović. Profesorica Lamija Tanović na Odsjek dolazi 2004. godine gdje ostaje do odlaska u penziju kao i doc. dr. Hasnija Muratović.
Nekoliko godina na Odsjeku rade Nedim Mujić i Armin Lagumdžija kao asistenti. Trenutno, na Odsjeku za fiziku kao asistenti rade mr. Benjamin Fetić, Amra Salčinović-Fetić, Džana Salibašić, Matej Lozančić, Dino Habibović i Kerim Hrvat.
Kao laboranti na Odsjeku rade Damir Avdić i Senad Hatibović.
Biografije istaknutih
Branislav (poznatiji kao Branko) Galeb rođen je 10. septembra 1911. godine u Nadinicima kod Gacka u Hercegovini. Osnovnu školu i gimnaziju završio je u Sarajevu, a matematiku je studirao u Beogradu, gdje je diplomirao 1936. godine. U Sarajevu je nakon toga radio kao profesor na Trgovačkoj akademiji i na toj dužnosti ga je zatekao Drugi svjetski rat. Kao aktivni učesnik Narodnooslobodilačke borbe hapšen je u Sarajevu 1941. i 1942. godine, da bi, zatim, bio zatočen u logoru Jasenovac, a kasnije u logoru Sajmište kod Beograda.
Poslije oslobođenja vraća se u Sarajevo. Kada je osnovana Pedagoška akademija počinje predavati fiziku. Po osnivanju Filozofskog fakulteta u Sarajevu izabran je za profesora fizike. Odlazi na specijalističke studije 1954. godine na Univerzitet u Göttingenu gdje ostaje godinu dana.
Izdvajanjem prirodno-matematičkih studija sa Filozofskog fakulteta u novi Prirodno-matematički fakultet, Branislav Galeb je izabran za jednog od profesora. Sa arhitektom Jurajem Neidhardtom maksimalno se angažuje na izgradnji instituta za hemiju i fiziku. Oprema fizikalni laboratorij sam izrađujući aparate za eksperimentalnu nastavu. Studenti ga pamte kao “mađioničara za eksperimente”.
Bio je direktor Instituta za fiziku od njegovog osnivanja do kraja karijere. Na Prirodno-matematičkom fakultetu Sarajevo bio je prvi šef Odsjeka za fiziku i drugi dekan Fakulteta.
Vidnu ulogu profesor Galeb je imao i u osnivanju Medicinskog fakulteta Univerziteta u Sarajevu. Ovaj fakultet je opremio fizikalnim kabinetom i na njemu će godinama, uz profesuru na Prirodno-matematičkom fakultetu, predavati fiziku brojnim generacijama budućih ljekara.
Poslije njegove smrti njegovi saradnici na Fakultetu su priredili izložbu aparata koje je on lično napravio. Veliki amfiteatar na Prirodno-matematičkom fakultetu nazvan je njegovim imenom. Jedna od sarajevskih ulica nosi ime Branka Galeba.
Akademik Krunoslav Ljolje (Jajce, 29. jula 1928. – Sarajevo, 16. januara 2003. god.) jedan je od najvećih autoriteta fizike svoga vremena u Bosni i Hercegovini. Svoje znanje matematike vješto je znao primijeniti u fizici i ujediniti s kompetentnim promišljanjem najave novih teorija. Znatiželjan i otvoren prema novim izazovima relativno je brzo našao put vlastitog kreiranja nauke. Svojim angažmanom u naučno-nastavnom procesu uveliko je pridonio uvođenju fizike u akademsku sredinu.
Krunoslav Ljolje svoje osnovno i srednje obrazovanje završava u Sarajevu, gradu u koji se vratio čim je diplomirao. Tu je u srednjoj školi stekao dobro osnovno znanje iz matematike zahvaljujući profesoru Stjepanu Mintakoviću (1911-1984), koji je iza sebe ostavio veći broj matematičkih udžbenika i zbirki zadataka. To je i bilo presudno da krene na studij matematike i fizike u Zagreb 1947. god. kojeg završava 1951. god. i iste godine počinje raditi na Filozofskom fakultetu u Sarajevu.
Uz naučnu saradnju sa Ivanom Supekom, od 1951. do 1954. god. radi na doktorskoj disertaciji, koju završava u oktobru 1953. god., a 1954. god. brani je na Prirodoslovno-matematičkom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu u dvadeset petoj godini života. Bavi se transportnim fenomenima u metalima pod naslovom Kvantna teorija električne vodljivosti.
Krunoslav Ljolje nakon doktorata dolazi u Sarajevo gdje je bio jedan od vodećih profesora fizike, te je sudjelovao u formiranju Prirodno-matematičkog fakulteta Sarajevo, odnosno njegovog Odsjeka za fiziku, zajedno sa Brankom Galebom. Osim što je radio u Sarajevu, dugo vremena ostaje vezan i za Zagreb, sudjelujući tako u prvoj grupi teorijskih fizičara na Institutu Ruđer Bošković uz Ivana Supeka i njegov naučni tim.
Poslije usavršavanja na Urbani u Illinoisu 1960–1962. god., bio je gost na nekoliko univerziteta u SAD-u 1969. god. pod sponzorstvom National Academy of Science USA.
Postaje potpredsjednik Akademije nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine 1990. godine. Početkom devedesetih godina, kad je počeo rat u Sarajevu, zatečen je u okupiranom dijelu grada ne napuštajući ga, unatoč mučenju i maltretiranju.
Profesor Ljolje je volio ljude i ostat će zapamćen ne samo po svom plodnom naučnom radu svjetskog ugleda, već i kao osoba nevjerovatne ustrajnosti, strpljivosti, razumijevanja i tolerancije. Penzionisan je 1. januara 1994. god., a nakon reintegracije Grbavice na kojoj je bio praktično zatočen u ratnom periodu, vraća se na posao na Prirodno-matematički fakultet. U časopisu Fizika objavio je veći broj radova te u izdanjima Akademije nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine promovirajući nauku u svojoj sredini. Iznenadna smrt nije mu dopustila da svoje naučne radove i radove svojih kolega fizičara pripremi i dovrši za štampu, pa je to, njemu u spomen, učinilo Odjeljenje za prirodne i matematičke nauke Akademije nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine.
Akademik Dejan Milošević rođen je 5. jula 1959. godine u Sarajevu. Osnovnu školu „Pavle Goranin“ je završio u Sarajevu 1973. godine. Maturirao je u III gimnaziji „Braća Ribar“ 1977. godine u Sarajevu. Diplomirao je na Prirodno-matematičkom fakultetu Univerziteta u Sarajevu, Odsjek za fiziku, opći smjer, sa srednjom ocjenom 9.65. Dobitnik je zlatne značke „Ognjen Prica“ i Zlatne značke Univerziteta u Sarajevu. Postdiplomski studij teorijske fizike je završio 1986. godine na Fizičkom fakultetu Univerziteta u Beogradu. Tema magistarskog rada je bila Elektron-atomsko rasijanje u laserskom polju. Doktorsku disertaciju pod naslovom Atomski procesi u jakom laserskom polju je odbranio 1990. godine na Fizičkom fakultetu Prirodno-matematičkih fakulteta Univerziteta u Beogradu.
Od 1982. do 1984. godine radi kao asistent na Institutu za fiziku Prirodno-matematičkog fakulteta Univerziteta u Sarajevu. U periodu od 1984. do 1998. godine radi kao istraživač u Centru za istraživanje i razvoj preduzeća “Zrak” u Sarajevu. Izabran je u zvanje docenta za predmet „Laseri i infracrvena tehnika“ na Odsjeku za preciznu mehaniku i optiku Mašinskog fakulteta Univerziteta u Sarajevu 1991. godine, a 1998. godine u zvanje vanrednog profesora za oblast teorijska fizika na Odsjeku za fiziku Prirodno-matematičkog fakulteta Univerziteta u Sarajevu. Od 2001. godine je šef Katedre za atomsku, molekularnu i optičku fiziku na Odsjeku za fiziku. Godine 2004. je izabran u zvanje redovnog profesora za oblast teorijska fizika i voditelja Postdiplomskog studija fizičkih nauka. U periodu od 2011. do 2016. godine je bio na poziciji prodekana za međunarodnu saradnju i osiguranje kvaliteta.
Akademik Dejan Milošević je bio učesnik na brojnim domaćim i međunarodnim konferencijama i drugim naučnim skupovima, najčešće sa vlastitim saopćenjima, uvodnim predavanjima ili plenarnim predavanjima. Doživotni je član Američkog fizičkog društva (the American Physical Society). Član je Američkog optičkog društva (Optical Society of America) te clan organizacija Forum on International Physics i Forum on Education. Osim toga, član je Etičkog savjeta Univerziteta u Sarajevu i Savjeta za nauku Kantona Sarajevo. Novembra 2011. godine je izabran za redovnog člana Hrvatskog društva za znanost i umjetnost. Od 2008. godine prof. dr. Dejan Milošević je dopisni član Akademije nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, a 2012. godine je izabran za redovnog člana. Novembra 2014. godine je izabran za člana Evropske akademije nauka i umjetnosti. Član je Društva fizičara u Bosni i Hercegovini, a od 2016. godine je i član Upravnog odbora ovog društva. Veoma je aktivan u organizaciji takmičenja iz fizike, u održavanju predavanja na školama fizike, izradi biltena itd. Bio je vođa ekipe Bosne i Hercegovine na prva dva učešća na međunarodnim olimpijadama iz fizike (Oslo 1996. god. i Sudbury 1997. god.).
Naučni rad Feynman’s path-integral approach for intense-laser-atom interactions, koji je profesor Milošević objavio u prestižnom časopisu Science 2001. godine sa grupom saradnika, privukao je veliku pažnju javnosti. Izabran je za novost sedmice u časopisu Science, a komentar o tom radu je objavljen i u dnevnoj štampi. Također, rad Attosecond double-slit experiment, objavljen u prestižnom časopisu Phys. Rev. Lett. 2005. godine, je izuzetno značajan sa fundamentalnog stanovišta. Eksperiment sa interferencijom jednog elektrona na dvije prostorne pukotine je povezan sa misterijama i paradoksima u kvantnoj mehanici. Prema izboru časopisa Physics World i New York Times taj eksperiment je izabran kao najljepši naučni eksperiment u historiji.
Akademik Milošević je objavio 157 CC radova koji su citirani više od 5.000 puta prema bazi podataka Web of Science; h-indeks tih radova je 35. Bio je voditelj deset domaćih i šest međunarodnih projekata.