Historijski razvoj Odsjeka za biologiju
Godinu dana nakon utemeljenja Univerziteta u Sarajevu, 1950. godine, osnovan je Filozofski fakultet sa dva odsjeka: Filozofski odsjek i Odsjek prirodnih i matematičkih nauka u čijem je sklopu sve do izdvajanja Prirodno-matematičkog fakulteta, 1960. godine, djelovala i Katedra za biologiju.
Osnivanje ove katedre, kao i realizacija nastave na njoj, bilo je rezultat ustrajnog djelovanja utemeljitelja Odsjeka prof. dr. Smilje Mučibabić.
U realizaciji nastave prvoj generaciji studenata biologije (akademska 1953–1954. god.), prof. Mučibabić su svestranu pomoć pružili i akademik Siniša Stanković iz Beograda, koji je prvih godina predavao ekologiju, te prof. dr. Živko Slavnić iz Novog Sada.
Prof. Slavnić je ostatak svoje nastavne i naučne karijere proveo na Univerzitetu u Sarajevu, gdje je primarno predavao predmet Sistematiku viših biljaka te u prvim godinama, zbog nedostatka kadra, i predmete Ekologiju biljaka sa fitogeografijom, Evoluciju sa genetikom i Fiziologiju biljaka.
Obrazovanju prve generacije studenata biologije se 1953. godine pridružuje još jedan nastavnik, bosanskohercegovački naučnik, istaknuti algolog, Anto Jurilj u tom momentu u zvanju docenta. On će već 1957. god. biti izabran u zvanje vanrednog profesora na Katedri za biologiju.
Tri godine kasnije, jula 1956. godine, ovom timu predavača i utemeljitelja naučnoistraživačkog razvoja bosanskohercegovačke biologije se priružuje i direktor Instituta za oceanografiju i ribarstvo u Splitu, ihtiolog, prof. dr. Tonko Šoljan koji je, također, ostatak svoje nastavne i naučne karijere proveo na Univerzitetu u Sarajevu.
Prof. dr. Smilja Mučibabić
Prof. dr. Tonko Šoljan
Prof. dr. Anto Jurij
Prof. dr. Živko Slavnić
Biografije istaknutih
Smilja Mučibabić (1912–2006) bila je najugledniji i najdjelotvorniji bosanskohercegovački biolog 20. stoljeća i među najuglednijima u bivšoj Jugoslaviji. Rodila se u Mostaru, a umrla u Sarajevu. Bila je:
• prvi bosanskohercegovački doktor bioloških nauka (Cambridge, 1953. god.),
• osnivač i prvi šef Katedre za biologiju Filozofskog fakulteta u Sarajevu (1953. god.),
• sumatičar Prirodno–matematičkog fakulteta Sarajevo (PMF) (1954. god.),
• prvi dekan Prirodno–matematičkog fakulteta Sarajevo (1960. god.),
• osnivač, prvi i dugogodišnji šef Odsjeka za biologiju Prirodno–matematičkog fakulteta Sarajevo (1960. god.),
• suosnivač i prvi predsjednik više stručnih i naučnih udruženja i njihovih glasila (u Bosni i Hercegovini i bivšoj Jugoslaviji).
Оsnovno i gimnazijsko obrazovanje stekla je u Mostaru, a od 1930. do 1934. godine studirala je biologiju na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Prije rata bila je raspoređena na poziciju profesora u Velikom Gradištu, a zatim i u Sremskim Karlovcima i Krapini. Za vrijeme 2. svjetskog rata bila je zatvorenik njemačko-ustaških logora kod Zagreba.
Nakon rata, Smilja Mučibabić se vraća u Krapinu i radi u Gimnaziji do kraja školske 1945./1946. god. Na sopstveni zahtjev upućena je u Učiteljsku školu u Mostaru, a zatim postavljena za profesora pa direktora Gimnazije. U jesen 1949. god. službeno je premještena na poziciju profesora Više pedagoške škole u Sarajevu gdje je radila do osnivanja Katedre za biologiju na Filozofskom fakultetu u Sarajevu (1954. god.). Odmah po prelasku na ovaj fakultet upućena je na specijalizaciju u Zoološki zavod Prirodno–matematičkog fakulteta u Beogradu gdje se (dvije godine) pripremala za kreiranje strukture Prirodno–matematičkog fakulteta i njegovog Odsjeka za biologiju.
Sa stipendijom Britanskog savjeta na Univerzitetu u Cambridgeu, tokom dvije godine, specijalizirala je i uradila eksperimentalni dio svoje (ispostavit će se) doktorske disertacije iz oblasti protozoološke ekologije, koju je potom i napisala pa odbranila (1953. god.). Rezultati njene doktorske disertacije su publicirani u elitnim britanskim naučnim časopisima u oblasti protozoologije (Jouornal of Protozoology, npr.). Smilja Mučibabić je prva otvorila vrata međunarodne publicistike za bh. naučnike objavivši rezultate u elitnim časopisima svoje oblasti: Journal of Experimental Biology, Journal of General Microbiology, Quaterly Journal of Microscopical Science, Journal of Cell Science i drugim časopisima tog renomea.
Po povratku u Sarajevo (1954. god.), dr. Smilja Mučibabić obavila je ogroman posao u institucionalnom uspostavljanju, organiziranju i realizaciji nastave Katedre za biologiju (Filozofskog fakulteta), na kojoj je bila prvi izabrani nastavnik i uposlenik.
Naučnoistraživački opus profesorice Mučibabić otvara pionirska i pokretačka istraživanja u oblasti bioloških nauka u Bosni i Hercegovini i širem okruženju. Bila je matičar i utemeljitelj savremenog razvoja bioloških nauka u Bosni i Hercegovini. Uvela je nove istraživačke metode i stimulirala razvoj dolazećih najpropulzivnijih pravaca istraživanja koji su se afirmirali pred kraj njenog aktivnog istraživačkog angažmana.
Profesionalno istraživačko stvaralaštvo i pripadajuća publicistička aktivnost Smilje Mučibabić obuhvataju idioekološka i sinekološka naučna istraživanja populacija protozoa (u kontroliranim laboratorijskim uvjetima), prve projekte kompleksnih ekoloških i biosistematskih terenskih istraživanja u Bosni i Hercegovini i aktivno učešće u pokretanju i uređivanju naučnih i stručnih časopisa.
Polazeći od iskustvenih podataka o situaciji u ondašnjoj bh. nauci, prof. Mučibabić je, uz stvaranje institucionalnih i infrasrukturnih preduvjeta za njen razvoj u oblasti biologije, sinhronizirano i posebno brižno vodila računa o selekciji budućih mladih istraživača i edukatora, imajući pritom jasnu viziju razvoja budućih fundamentalnih bioloških nauka.
Njena briga nije se ograničila samo na asistente Odsjeka za biologiju Prirodno-matematičkog fakulteta Sarajevo, već je i mnogim drugim biolozima pružila dragocjenu i nesebičnu pomoć. Poštujući njene vizije i nenametljivost, mnogi su joj se obraćali za savjete i pomoć, a još je više onih koje je podsticala i na razne načine stimulirala. Oslanjala se na svoju izuzetnu profesionalnu i društvenu obavještenost, široko biološko obrazovanje te aktivno poznavanje engleskog, njemačkog i francuskog jezika. Osobito je podsticala razvoj naučog kadra na Prirodno-matematičkom fakultetu Sarajevo, Biološkom institutu Univerziteta u Sarajevu i Zemaljskom muzeju Bosne i Hercegovine kao i na fakultetima biotehničkih i biomedicinskih nauka.
Profesorica Mučibabić je pokrenula kompleksna limnološka ispitivanja sliva rijeke Bosne kao i prva ekološka istraživanja u Bosni i Hercegovini.
Stvaralački rad prof. dr. Smilje Mučibabić znatno je doprinio razvoju osnovnog i srednjeg školstva u Bosni i Hercegovini, naročito u vrijeme reforme osnovnog školstva, kada vrlo mnogo radi i doprinosi stvaranju novih planova i programa iz biologije. Tada je, u saradnji sa drugim autorima, napisala četiri udžbenika za osnovnu i srednju školu i svi su imali po desetak izdanja.
Na Odsjeku za biologiju 1969. godine suorganizuje i podstiče osnivanje postdiplomskog studija sa dva smjera (ekološki i sistematski). Aktivnim učešćem u prevođenju tadašnjih istaknutih udžbenika (Kurs darvinizma od Paramonova i Osnovi opće zoologije od Alfreda Kina) te publiciranjem vlastitih udžbenika, među kojima se ističe njena knjiga „Osnovi ekologije“, koja je izvjesno vrijeme bila jedini udžbenik ekologije na bosanskom jeziku, dr. Smilja Mučibabić je dala značajan doprinos unapređenju nastave biologije na svim nivoima njenog izučavanja.
U drugom izdanju Enciklopedije Jugoslavije napisala je poglavlje o naučnom radu u oblasti biologije u Bosni i Hercegovini. Među zapaženijim medijskim istupima je bilo njeno učešće u TV serijalu “Karavan prirode”.
Akademik Tonko Šoljan (1907–1980) je rođen u gradu Hvaru, Hrvatska, 18. 04. 1907. god. Osnovnu školu pohađao je u Zadru i Splitu, a gimnazije u Zadru, Dubrovniku i Šibeniku, gdje je i maturirao godine 1925. Studij prirodnih nauka započeo je na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu, a nastavio na univerzitetima u Beču i Grazu, gdje je apsolvirao 1929. god., a ubrzo i doktorirao, 1930. god.
Neposredno nakon stjecanja akademskog stepena doktora prirodnih nauka, Tonko Šoljan imenovan je kustosom novoosnovane Stanice Biološko-oceanografskog instituta u Splitu. Istodobno je obavljao i dužnost stalnoga savjetnika za morsko ribarstvo Komore za trgovinu, obrt i industriju u Zagrebu, od godine 1930. do 1939.
Godine 1932. specijalizirao je biologiju mora na Institutu za biologiju mora na Helgolandu (njemačko otočje u Sjevernom moru). Nakon položenoga stručnoga ispita za profesora zoologije, botanike, mineralogije i geografije (1932. god.) postaje profesor Realne gimnazije u Splitu (1935–1941. god.) i direktor Gradskoga prirodoslovnoga muzeja, Zoovrta i Morskog akvarijuma u Splitu (1939–1941. god.). Nakon italijanske okupacije Splita u II svjetskom ratu morao je preseliti u Zagreb, gdje je bio šef Katedre zoologije na Filozofskom fakultetu (1943–1945. god.) i direktor Zoološkoga muzeja (1943–1944. god.). Odmah po završetku rata imenovan je za šefa Odjela za ribarstvo, a zatim i za šefa njegovog Odjela za naučno unapređenje ribarstva u Ministarstvu obalnog pomorstva i ribarstva NR Hrvatske (1945–1946. god.). Na tom je položaju osnovao nekoliko stanica za istraživanje mora i unapređenje ribarstva duž jadranske obale.
Krajem srpnja 1956. seli se u Sarajevo, gdje je izabran za redovnog profesora zoologije na tadašnjem Filozofskom, a zatim iz njega izdvojenom Prirodno-matematičkom fakultetu Sarajevo, gdje je od 1957. do 1959. god. i voditelj Katedre za biologiju. Od 1959. do kraja 1970. god. bio je direktor Biološkog instituta Univerziteta u Sarajevu. Istodobno je i šef njegovog Odjeljenja za ihtiologiju i ribarstvo. Organizirao je i vodio istraživanja morske faune zaljeva Neum – Klek, afirmirajući na taj način Bosnu i Hercegovinu kao pomorsko-mediteransku zemlju, tada u okviru bivše Jugoslavije.
Akademik Tonko Šoljan bio je član brojnih naučnih i stručnih društava. Od 1927. godine je član Hrvatskoga prirodoslovnoga društva u Zagrebu. Godine 1949. izabran je za saradnika tada Jugoslavenske akademije znanosti i umjetnosti u Zagrebu (JAZU). Za dopisnoga člana Naučnog društva Bosne i Hercegovine izabran je 1961. god., a odmah zatim i za njegovog redovnog člana.
Godine 1967. izabran za redovnog člana Akademije nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, koja je iste godine i osnovana. Za člana Society of Systematic Zoology USA izabran je 1950. god. Od 1951. do 1954. god. bio je potpredsjednik Stalne međunarodne komisije za Mediteran (Commision internationale pour l’exploration sceintifique e la Mer Méditerandée), sa sjedištem u Monaku, a od 1962. je član njenog radnog komiteta, Comité combiné des Vértbrés marins et des Cephalopodes, dok je od 1952. do 1956. god. bio potpredsjednik stalnog savjeta, Conséil général des pêches pour la Méditeranée, pri organizaciji FAO (Food and Agriculture Organization) u Rimu.
Od godine 1956. član je i voditelj Biološkog društva Bosne i Hercegovine. Bio je član i istaknuti voditelj niza drugih naučnih i stručnih društava i njihovih tijela. Od početka osnivanja Jugoslovenskog ihtiološkog društva 1967. god., profesor Tonko Šoljan bio je njegov predsjednik. Bio je i glavni i odgovorni urednik časopisa Ichthyologia (Ihtiološkog društva Jugoslavije), Godišnjaka Biološkog instituta Univerziteta u Sarajevu i Biološkog lista (glasila Biološkog društva Bosne i Hercegovine) te redaktor Bulletin Scientifique, Section A (za Bosnu i Hercegovinu). Godine 1973. bio je predsjednik Organizacionog komiteta Prvoga evropskoga ihtiološkog kongresa (First European Ichthyological Congress) održanog u Sarajevu. Akademik Šoljan bio je i jedan od prvih potpredsjednika Unije bioloških naučnih društava Jugoslavije. Bio je član Ihtiološkog društva Bosne i Hercegovine (i Jugoslavije), Društava ekologa Jugoslavije, Društva biosistematičara Bosne i Hercegovine, Srpskog biološkog društva, Društva biosistematičara Jugoslavije, redovni član Društva za nauku i umjetnost Crne Gore, koje je preraslo u Crnogorsku akademiju nauka i umjetnosti, itd.
Tonko Šoljan je svoj publicistički opus posvetio problemima biosistematike i ekologije riba, njihove biologije, razmnožavanja, populacijske dinamike i ribarstva općenito. O tim je temama objavio više od 170 naučnih i stručnih djela, od kojih su neka prevedena i na strane jezike. Najpoznatija mu je knjiga Ribe Jadrana, dosad nezaobilazan preglednik riba ovoga dijela Sredozemlja i najčešći ‘ključ’ za njihovo određivanje. Neizostavno se citira i u svim ozbiljnijim radovima o živom svijetu Jadranskoga i drugih evropskih mora.
Živko Slavnić (1910-1975) je bio jedan od najeminentnijih botaničara 20. stoljeća u bivšoj Jugoslaviji. U užoj grupi je utemeljitelja Katedre za biologiju Filozofskog fakulteta (1952. god.), koja prerasta u Odsjek za biologiju Prirodno-matematičkog fakulteta Sarajevo – novoformirane visokoškolske institucije (1953/1954. god.).
Živko Slavnić se rodio u vojvođanskom gradiću Senti, 28. januara 1910. god. Studije prirodnih nauka je završio na pariskoj Sorbonni 1933. godine. Doktorsku disertaciju odbranio je na Univerzitetu u Beču. Nakon završenih studija, kao profesor biologije radi u srednjim školama Makedonije, Srbije i Vojvodine. Bio je profesor Više pedagoške škole u Novom Sadu i naučni saradnik Zavoda za poljoprivredna istraživanja Vojvodine, odakle po preporuci akademika Siniše Stankovića i poziv profesorice Smilje Mučibabić, 1952. god. prelazi na Univerzitet u Sarajevu, gdje osniva Katedru za botaniku na Filozofskom fakultetu.
Kao priznati naučni djelatnik i dobar poznavalac svjetskih jezika, održavao je međunarodnu saradnju sa najistaknutijim botaničkim institucijama širom Evrope i vodećim ličnostima u tim oblastima. Zahvaljujući uskoj saradnji koju je održavao sa Université Paris–Sud, prva jednogodišnja stipendija francuske vlade za mlade istraživače u Bosni i Hercegovini dodijeljena je jednoj od njegovih saradnica (u oblasti molekularne citogenetike i citotaksonomije).
Bio je predsjednik Organizacionog odbora Prvog simpozijuma biosistematičara Jugoslavije (Sarajevo, 1971. god.) i prvi predsjednik Društva biosistematičara. Preminuo je u Sarajevu 1975. god. od moždanog udara.
Njegov naučni opus obuhvata oko 60 naučnih radova, među kojima je i značajan broj monografija, što ga svrstava u trojicu pionira i velikana jugoslavenske fitocenologije prve polovine XX stoljeća.
Prema Statutu Filozofskog fakulteta Univerziteta u Sarajevu iz 1959. godine na Prirodno-matematičkom odsjeku biologija se izučava u sklopu XIV grupe, pri čemu je glavni predmet izučavanja bila biologija. a drugi hemija. Studij biologije je trajao osam semestara, a studenti su polagali osnovnih 20 predmeta: Fizika (fakultativno), Opšta hemija, Neorganska hemija, Organska hemija, Praktikum iz hemije, Osnovi opšte zoologije, Morfologija biljaka, Demonstracioni praktikum iz hemije, Biohemija, Sistematika necvjetnica, Sistematika cvjetnica, Zoologija beskičmenjaka, Zoologija kičmenjaka, Fiziologija biljaka, Fiziologija životinja, Ekologija biljaka i fitogeografija, Ekologija životinja i zoogeografija, Evolucija, Specijalni kursevi, Diplomski rad.
Studenti su također slušali nastavu i polagali pet općih predmeta: Sociologiju, Pedagogiju, Metodiku nastave biologije, Predvojničku obuku kao i Terensku nastavu.
Za studente, buduće profesore, na Filozofskom fakultetu, prema članu 37. ovog statuta, bio je organiziran i Pedagoško-didaktički kabinet kao samostalna nastavna jedinica, koja organizira i izvodi nastavu iz pedagogije sa psihologijom za studente Fakulteta.
Izdvajanjem Prirodno-matematičkog fakulteta iz okvira Filozofskog, Katedra za biologiju biva preimenovana u Grupu Biologija u okviru koje se, statutarnom odlukom Savjeta Prirodno-matematičkog fakulteta (od 19. maja 1961. godine), redovna nastava izvodi u sklopu tri „samostalna uzajamno povezana stupnja“.
Na prvom stepenu, koji je trajao dvije akademske godine, educirali su se nastavnici osnovnih škola i stručnjaci sa višom spremom za izvjesne oblasti privrede i drugih društvenih djelatnosti. Na drugom, profesori gimnazija i stručnih škola te stručnjaci određenih profila sa visokom spremom. Nastava na ovom stepenu obuhvatala je nastavu prvog stepena te još dodatne dvije akademske godine naobrazbe. U okviru Grupe biologija, a na prva dva stepena, studenti su se još mogli opredjeliti za dvije varijante (smjera) studiranja, i to biologiju sa hemijom ili biologiju sa fizikom.
Predviđeno je da nastava trećeg studija traje dvije godine, da omogući edukaciju „najvišim stručnim kadrovima dajući im produbljena teorijska znanja i uvodeći ih u specijalna stručna i naučna područja kao i samostalni naučni rad“. Međutim, efektivna realizacija postdiplomskog studija na ovom odsjeku uspostavljena je tek 1969. god.
Nastavni plan prvog stepena je obuhvatao zajedničke predmete za oba smjera, i to: Osnove opšte zoologije, Morfologiju biljaka, Sistematiku necvjetnica, Sistematiku cvjetnica, Zoologiju beskičmenjaka, Zoologija kičmenjaka, Osnove fiziologije i ekologije životinja, Osnove fiziologije i ekologije biljaka, Sociologiju, Pedagogiju sa psihologijom, Metodiku nastave biologije i Predvojničku obuku. Ovisno o upisanom smjeru (varijanti) studenti su još bili dužni polagati Hemiju i Praktikum iz hemije ili Fiziku i Praktikum iz fizike.
Prema nastavnom planu drugog stepena, na Biologiji su se izučavali zajednički predmeti: Biohemija, Paleontologija, Fiziologija biljaka, Fiziologija životinja, Mikrobiologija, Ekologija biljaka i fitogeografija, Ekologija životinja i zoogeografija, Organska evolucija sa genetikom, Specijalni kursevi, Metodika nastave biologije; student je bio dužan kao završni ispit odbraniti svoj Diplomski rad. Ovisno o upisanom smjeru (varijanti) studenti su još bili dužni polagati hemiju ili fiziku.
Već pet godina kasnije Grupa biologija prerasta u Odsjek za biologiju u okviru kojeg se razvoj naučnih disciplina realizira kroz novoformirane katedre.
Prema Statutu Prirodno-matematičkog fakulteta Sarajevo iz 1966. godine ovaj odsjek objedinjuje tri katedre: Katedru za zoologiju, Katedru za botaniku i Katedru za fiziologiju. Na Prirodno-matematičkom fakultetu je kao samostalna nastavna jedinica djelovao i Pedagoško-didaktički kabinet.
Nastavni, ali i naučni proces na katedrama primarno je bio artikuliran kroz biološke discipline za čiji su razvoj bile zadužene pomenute katedre.
Tako je Katedra za zoologiju obuhvatala obavezne nastavne predmete: Opšta zoologija, Zoologija beskičmenjaka, Zoologija kičmenjaka, Ekologija životinja i zoogeografija i Nauka o organskoj evoluciji sa genetikom te izborne predmete iz entomologije i ihtiologije.
Katedra za botaniku je obuhvatala: Morfologiju biljaka, Sistematiku talofita, Sistematiku kormofita, Fiziologiju biljaka, Ekologiju biljaka i fitogeografiju te Metodiku nastave biologije i izborni predmet Biljni svijet Balkana. Katedra za fiziologiju je obuhvatala obavezne nastavne predmete: Fiziologija životinja, Fiziološka hemija i izborni predmet Fiziologija rada.
Novouvedene naučne discipline, koje su studenti Odsjeka za biologiju imali priliku slušati kao izborne, i to kao direktni rezultat uporednog naučnoistraživačkog razvoja, su: Hidrobiologija, Entomologija, Ihtiologija, Fiziologija ćelije, Fiziologija rada, Biljni svijet Balkana i Nastava biologije u školi. Studij je trajao osam semestara i izučavalo se ukupno 24 obavezna predmeta.
Slijedeći Statut Prirodno-matematičkog fakulteta Sarajevo iz 1969. godine ne predviđa novu organizacijsku shemu Odsjeka niti je Nastavni plan i program pretrpio izmjene. Međutim, Statutom iz 1971. godine se, pored tri postojeće katedre (za zoologiju, botaniku i fiziologiju), iz Katedre za botaniku izdvaja Kabinet za metodiku nastave biologije kao posebna jedinica.
Naučnoistraživački razvoj na Odsjeku je rezultirao i promjenama u nastavnom planu i programu iz tog perioda, tako da se na studiju biologije te godine uvode novi obavezni predmeti te studenti imaju mogućnosti izučavati predmete: Citologiju i anatomiju biljaka, Opštu fiziologiju životinja, Uporednu fiziologija životinja, Razviće životinja, Parazitologiju, Ekološku fiziologiju životinja,Virologiju, Ultrastrukturu ćelije, Protozoologiju, Ihtiologiju, Biologiju vodenih insekata, Genetiku mikroorganizama, Mikroevoluciju biljaka te Osnove selekcije.
Prirodno-matematički fakultet 1974. godine donosi novi statut kojim su regulirane nove organizacijske i nastavne izmjene i na Odsjeku za biologiju. U tom periodu naučnoistraživački rad se realizira kroz Katedru za zoologiju, Katedru za botaniku, Katedru za fiziologiju životinja i Kabinet za metodiku nastave biologije.
Prema članu 41. ovog statuta, na Fakultetu se unutar grupe nauka biologija, uvode slijedeći smjerovi: smjer zaštita sredine, smjer eksperimentalna biologija i smjer humana biologija. Zajednička nastava za sve smjerove obuhvata slijedeće predmete: Zoologija kičmenjaka, Fiziologija biljaka, Opšta fiziologija životinja, Uporedna fiziologija životinja, Genetika, Evolucija, Ekologija biljaka sa fitogeografijom, Ekologija životinja sa zoogeografijom, Metodika nastave i Pedagogija sa psihologijom. Genetika se po prvi puta izdvaja kao naučna disciplina koja se izučava u sklopu neovisnog predmeta.
U sklopu definiranih smjerova uvode se nove biološke naučne discipline: Idioekologija i Sinekologija i zaštita prirode za smjer zaštita sredine; Histologija životinja i Specijalna fiziologija biljaka i životinja za smjer eksperimentalna biologija; a na smjeru humana biologija predmeti Specijalna fiziologija, Molekularna biologija, Fizička antropologija i Genetika čovjeka.
Već 1979. godine Odsjek za biologiju donosi novu organizacijsku shemu, a novim Statutom Prirodno-matematičkog fakulteta Sarajevo na Odsjeku za biologiju organizirane su slijedeće katedre:
- Katedra za biosistematiku i morfologiju,
- Katedra za ekologiju i biogeografiju,
- Katedra za fiziologiju i biohemiju,
- Katedra za opštu biologiju,
- Kabinet za metodiku nastave biologije
- Administrativno-bibliotekarska služba.
Na Odsjeku se izdvajaju tri studijske linije:
- nastavnički smjer,
- smjer zaštita životne sredine,
- smjer eksperimentalna biologija.
Unutar svakog smjera uvodi se kategorija studija: studij uz rad, a studij na svim smjerovima traje četiri godine (osam semestara). Na definiranim smjerovima, pored postojećih, uvode se novi nastavni predmeti: Embriologija i histologija životinja, Biohemija, Antropologija, Osnove zaštite životne sredine, Biometeorologija, Ekologija i zaštita privredno važnih vrsta, Ekološko-ekonomske osnove prostornog i društvenog planiranja, Zaštita kopnenih ekosistema, Zaštita vodenih ekosistema, Ekologija čovjeka, Pravnoekonomski aspekt zaštite životne sredine, Bromatologija, Mutageneza, Hematologija i imunologija, Ergonomija i fiziologija rada.
Neophodno je pomenuti da je nastavu na dodiplomskom uporedo pratio njen razvoj na postdiplomskom studiju, za koji nastava nije bila organizirana svake akademske godine, već prema potrebi.
U jeku agresije na Bosnu i Hercegovinu 10. i 11. decembra 1992. god. djelatnici Prirodno-matematičkog fakulteta donijeli su prijedlog novog Statuta u okviru kojeg Odsjek za biologiju zadržava organizacijsku shemu koja je usvojena prethodnim statutom iz 1979. godine. Izmjene Statuta su potvrdile prethodne promjene u Nastavnom planu studija biologije koji je obuhvatao tri smjera:
- nastavnički smjer,
- opći smjer,
- nastavnički smjer dvopredmetne nastave za osnovnu školu.
U poslijeratnom periodu Prirodno-matematički fakultet donosi Pravila oktobra 2001. godine kojima se u organizacijskoj strukturi Odsjeka za biologiju pridružuju Centar za ihtiologiju i ribarstvo koji je osnovan 1996. godine, novoosnovani Centar za ekologiju i prirodne resurse te Biološki institut koji je osnovan davne 1946. god. a u toku agresije na Bosnu i Hercegovinu integriran u sastav Odsjeka (naučni doprinos pomenutih centara i instituta je u ovoj monografiji posebno obrađen).
Ovim pravilima su definirani i smjerovi na dodiplomskom studiju biologije, i to osmosemestralni nastavnički smjer i opći smjer kao i četverosemestralni nastavnički smjer. Pravila Prirodno-matematičkog fakulteta iz 2001. godine po prvi puta daju detaljniju shemu nastavnog programa postdiplomskog studija na Odsjeku za biologiju koji uključuje četiri smjera:
- genetika,
- fiziologija,
- biosistematika,
- ekologija i zaštita životne sredine.
Nastavni plan postdiplomskog studija biologije koji uključuje navedene smjerove je prvi put zvanično definiran 1997. godine, potom je u nekoliko navrata bio inoviran da bi konačno bio uključen u interni akt Prirodno-matematičkog fakulteta Pravila Postdiplomskog studija bioloških nauka koja su svoju posljednju izmjenu prije prelaska na bolonjski režim studiranja doživjela 2007. godine.
Od akademske 2005-2006. godine na Odsjeku za biologiju studenti se obrazuju prema bolonjskim principima studiranja. Upis studentima je moguć na sva tri ciklusa studija, i to na pet smjerova: biohemija i fiziologija, ekologija, genetika i mikrobiologija, dok je za nastavnički smjer na trećem ciklusu organiziran zajednički doktorski studij na Prirodno-matematičkom fakultetu „Doktorski studij iz prirodnih i matematičkih nauka u obrazovanju“.
Prvu računsku (mehaničku) mašinu donijela je prof. dr. Smilja Mučibabić iz Cambridgea, 1954. god., prvi džepni i stolni kalkulatori (digitron, Buje) uvedeni su u process realizacije vježbi kao i prvi kopir aparat Xerox® 1974. god. Prvi personalni kompjuter na Odsjek je stigao 1985. god. (“Iris” PC-16).
Nastavnici i saradnici
U tekstu koji slijedi dat je pregled nastavnika koji su svoju cjelokupnu nastavno-naučnu karijeru, ili jedan njen dio, proveli na Odsjeku za biologiju od 1953. godine do danas. Nastavnici Odsjeka su predstavljeni abecedno:
Prof. dr. Senka Barudanović
Jelena Bećarević
Akademik Ljubomir Berberović
Prof. dr. Siniša Blagojević
Prof. em. dr. Muso Dizdarević
Prof. dr. Samir Đug
Prof. dr. Izet Eminović
Prof. dr. Živojin Erić
Prof. dr. Julijana Grbelja
Prof. dr. Petar Grgić
Doc. dr. Narcisa Guzina
Prof. dr. Olivera Gvozdenović
Prof. em. dr. Rifat Hadžiselimović
Prof. dr. Edhem Hasković
Prof. dr. Aleksander Ivanc
Prof. dr. Lazar Jerković
Prof. dr. Anesa Jerković-Mujkić
Prof. dr. Anto Jurilj
Doc. dr. Erna Karalija
Prof. dr. Halil Kekić
Prof. dr. Enad Korjenić
Prof. dr. Salih Krek
Prof. dr. Krsto Krivokapić
Doc. mr. Lijerka Kutleša
Prof. dr. Radomir Lakušić
Prof. dr. Suvad Lelo
Prof. dr. Lada Lukić-Bilela
Mr. Dušanka Seratlić
Prof. dr. Mara Marinković-Gospodnetić
Prof. dr. Nada Mijatović
Doc. dr. Maja Mitrašinović-Brulić
Prof. dr. Smilja Mučibabić
Prof. dr. Edina Muratović
Doc. dr. Šefkija Muzaferović
Prof. dr. Hilada Nefić
Prof. dr. Adisa Parić
Prof. dr. Vojislav Pavlović
Prof. dr. Boro Pavlović
Prof. dr. Biljana Plavšić
Akademik Sulejman Redžić
Prof. dr. Živko Slavnić
Prof. em. dr. Avdo Sofradžija
Doc. dr. Damir Suljević
Prof. dr. Rifat Škrijelj
Prof. em. dr. Dubravka Šoljan
Akademik Tonko Šoljan
Prof. dr. Irfan Šuško
Prof. dr. Mirjana Tanasijević
Prof. dr. Sadbera Trožić-Borovac
Prof. dr. Dragan Vinterhalter
Prof. dr. Nadežda Vuković
Akademik Tihomir Vuković